Geloof in de Heilige Drieëenheid en de Heilige Geest

Prof. Dr. Leon Zander

Prof. Dr. Leon Zander was docent aan het Orthodox Theologisch Instituut St. Sergius te Parijs.  Deze bijdrage komt uit zijn werk : «Leer en geestelijk leven in de Orthodoxe Kerk».

Het geloof in één God in drie Personen (het Drieëenheidsdogma) wordt door alle Christenen beleden. De Orthodoxe Kerk echter belijdt dit geloof op zodanige wijze, en geeft er een zodanige inhoud aan, dat zij, zonder zich van de andere confessies te onderscheiden in betrekking tot het wezen van het mysterie, toch duidelijk van deze afwijkt in de uitleg ervan. Reeds zeer vroeg openbaarde zich op dit punt een verschil tussen de theologen van het Oosten en die van het Westen. De orthodoxe leer, zoals die neergelegd is in de geschriften der Griekse Kerkvaders, ging uit van het onderscheid tussen de drie Personen, terwijl daarentegen in het Westen de visie van Sint Augustinus, die uitging van de eenheid van het goddelijk Wezen, veel weerklank vond. Alles tezamen genomen is hier slechts sprake van een verschil in uitgangspunt, dat op zichzelf niet tot een tegenstelling hoeft te leiden; het onderscheid was onafscheidelijk verbonden met de theologische probleemstelling; er was een verschil in benaderingswijze, maar het ging om één en hetzelfde goddelijk mysterie.

Wij moeten ons echter, als mensen van deze tijd, nog een andere vraag stellen: namelijk of het dogma der Drieëenheid nog steeds een levende werkelijkheid is in het leven der Kerk. In de Orthodoxe Kerk spreekt dit vanzelf: men bidt daar tot de Heilige Drieëenheid als tot één enige God; de Vader als Oorsprong, Die de Zoon verwekt en van Wie de Geest uitgaat; de Zoon, door Wie in den beginne al het bestaande tot aanzijn is geroepen, door Wiens offer en Verrijzenis aan het einde der tijden de gehele schepping is verlost; de Heilige Geest, die het leven schenkt, zonder Wie al wat is tot stof zou vergaan. Het mysterie der Drieëenheid is het uitgangspunt en het hoogtepunt van een levende theologie, opgevat als een visioen van God.

De uitzending van de Heilige Geest door de Vader, waarvan Christus spreekt in de afscheidsrede (Joh. XIV, 16), die op het Pinksterfeest werkelijkheid is geworden, is volgens de orthodoxe opvatting de grondslag van het leven der Kerk in alle aspecten, de essentie van haar sacramentele handelingen, de krachtbron, die haar in staat stelt de wereld te verlichten: de Kerk is het Lichaam van Christus en de gemeenschap der Heiligen; in haar duurt het Pinksterfeest voort; de gelovigen hebben een persoonlijke band met alle drie Personen van de Heilige Drieëenheid. Deze persoonlijke verhouding tot de Drieënige God vindt zijn uitdrukking in de gebeden. Niet alleen de klassieke rituele boeken van de Orthodoxie (Oktoïch, Triodion, Pentekostarion, Meneon), ook de eenvoudige dagelijkse gebeden tonen duidelijk aan hoezeer de Orthodoxie doortrokken is van de Triniteitsleer. Wij tekenen slechts aan, dat in de aanhef van ieder gebed, persoonlijk of gemeenschappelijk, de orthodoxe christene de Heilige Geest vraagt om “te komen en in ons te verblijven”.

Voor de grote russische mysticus van de 19de eeuw, de H. Serafim van Sarov, was juist het ontvangen van de gaven en de waarachtige krachten van de Heilige Geest, het eigenlijk levensdoel van de christen. Wanneer dus de Orthodoxie zozeer gekenmerkt wordt door deze visie en dit vervuld zijn van de Heilige Geest (wat op christenen van andere confessies soms zulk een diepe indruk maakt), is dit toe te schrijven aan de omstandigheid, dat de Orthodoxe Kerk de goddelijke “orde”  in het leven van de Heilige Drieëenheid heeft bewaard, welke grondslag is van haar geheel theologisch denken.